Rối loạn nội tiết và chuyển hóa
“Tại sao mình ăn ít, tập đều mà bụng vẫn to?” Hay “Vì sao càng stress, càng khó giảm cân?” Câu trả lời nhiều khi không nằm ở lượng thức ăn bạn ăn, mà ở… nội tiết (hormone).
Nếu ví cơ thể là một cỗ máy thì hormone là bảng tín hiệu. Nếu tín hiệu đến đúng lúc, bạn thấy đói, no, biết khi nào nên tích trữ hay đốt mỡ, mọi thứ đều trơn tru. Và chỉ cần một trong số các hormone lệch nhịp, cả hệ thống bên trong sẽ hỗn loạn: bạn ăn mà vẫn đói, tích mỡ không đúng lúc, cơ thể ì ạch, chuyển hóa trục trặc.
Vấn đề là: những rối loạn nội tiết tưởng chừng “âm thầm” ấy lại phổ biến hơn bạn nghĩ, tác động trực tiếp đến cách cơ thể xử lý năng lượng mỗi ngày.
Dưới đây là những tình trạng rối loạn nội tiết thường gặp cũng như cách chúng gây rắc rối cho hệ thống chuyển hóa của bạn.
1. PCOS (hội chứng buồng trứng đa nang)
Ở phụ nữ khỏe mạnh, mỗi tháng sẽ có một trứng trưởng thành và rụng. Nhưng ở người mắc hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), trứng lại bị “kẹt” trong các nang nhỏ, không chín hẳn. Kết quả không chỉ là rối loạn rụng trứng, mà còn kéo theo một chuỗi mất cân bằng hormone:
Cụ thể: Insulin cao kích thích buồng trứng sản xuất nhiều androgen (hormone nam như testosterone) → tăng mỡ bụng (mỡ nội tạng) - “thủ phạm” gây kháng insulin (nghĩa là cơ thể phải tiết ra nhiều insulin hơn để giữ đường huyết ổn định) → dẫn đến những triệu chứng quen thuộc: mụn, rụng tóc, rậm lông, khó giảm cân.
Theo một nghiên cứu đăng trên Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism (2022), có tới 70% phụ nữ PCOS có tình trạng kháng insulin, ngay cả khi họ không bị thừa cân. Điều này lý giải vì sao nhiều bạn “nhìn ngoài thì gầy” nhưng lại thừa mỡ.
Hệ quả: đường huyết cao hơn bình thường → nguy cơ tiền tiểu đường, tiểu đường type 2.
2. Thay đổi hormone Estrogen/Testosterone
Mãn kinh
Nhiều phụ nữ trải qua các triệu chứng đầu tiên của tiền mãn kinh ở độ tuổi cuối 30 đến 40. Đó là khi sự cân bằng của hormone giới tính bắt đầu thay đổi. Cụ thể:
*Estrogen giảm
Estrogen trước mãn kinh đóng vai trò “bảo hộ”:
Giúp duy trì độ nhạy insulin (ngăn ngừa kháng insulin).
Phân phối mỡ theo kiểu “quả lê” (nhiều ở hông, đùi) ít nguy hiểm hơn.
Cải thiện lưu thông lipid: tăng HDL-C (cholesterol tốt), giảm LDL-C (cholesterol xấu).
Sau mãn kinh, estrogen giảm → tăng tích mỡ bụng (mỡ nội tạng), tăng đề kháng insulin, rối loạn lipid máu.
*Thay đổi phân bố mỡ cơ thể
Trước mãn kinh: phụ nữ thường tích mỡ dưới da (mỡ dưới da ít gây hại).
Sau mãn kinh: mỡ dễ tập trung quanh bụng (mỡ nội tạng), loại mỡ có hoạt tính nội tiết, giải phóng cytokine gây viêm mạn tính mức độ thấp (tình trạng viêm âm ỉ, không dễ nhận ra nhưng kéo dài) → thúc đẩy kháng insulin và hội chứng chuyển hóa (=> Chi tiết về hội chứng chuyển hóa).
Đây là lý do nhiều chị em thấy vòng eo lớn hơn sau mãn kinh, dù chế độ ăn không thay đổi nhiều.
Suy giảm testosterone
Testosterone thực chất nó có vai trò cực kỳ quan trọng trong quản lý khối cơ và mỡ ở cả nam và nữ.
Với cơ bắp: Testosterone kích thích quá trình tổng hợp protein cơ (muscle protein synthesis), giúp cơ phát triển và duy trì sức mạnh. Nó cũng ức chế sự phân giải protein, tức là làm chậm quá trình “hao mòn” cơ.
Với mỡ: Testosterone giúp tăng nhạy cảm insulin, đồng thời điều chỉnh cách cơ thể “phân bổ” năng lượng. Khi testosterone đủ, cơ thể dễ đốt mỡ làm năng lượng và hạn chế việc mỡ tích trữ quanh bụng.
Khi testosterone giảm
Tín hiệu “xây cơ” yếu đi → tốc độ tổng hợp protein giảm.
Cơ bắp ít đi → tỷ lệ trao đổi chất cơ bản (BMR) giảm → cơ thể đốt ít năng lượng hơn → dễ dư thừa calo, dẫn tới tăng mỡ.
Một phân tích trên Diabetes Care (2018) cho thấy nam giới có testosterone thấp có nguy cơ tiểu đường type 2 cao gấp ~2 lần so với người có mức testosterone bình thường.
3. Stress mãn tính
Cortisol vốn dĩ là hormone giúp cơ thể phản ứng trong tình huống nguy hiểm (stress cấp tính). Ví dụ: bạn gặp một con chó dữ, tuyến thượng thận sẽ tiết cortisol để:
Tăng đường huyết, cung cấp năng lượng nhanh cho cơ bắp.
Huy động mỡ và protein làm nhiên liệu.
Tăng nhịp tim, huyết áp, giúp bạn “chiến đấu hoặc bỏ chạy” (fight or flight).
=> Nếu chỉ diễn ra ngắn hạn, đây là cơ chế tuyệt vời để bảo vệ sự sống.
Nhưng nếu stress mãn tính: công việc áp lực, thiếu ngủ, lo âu triền miên, ăn uống bất ổn → tăng cortisol mạn tính.
Ảnh hưởng đến chuyển hóa:
Cortisol cao liên tục → tăng phân giải protein cơ bắp, chuyển thành glucose (quá trình gluconeogenesis). Kết quả: mất cơ, tích mỡ.
Cortisol kéo dài → làm tăng cảm giác thèm ăn, đặc biệt với đồ ngọt và giàu năng lượng.
Một nghiên cứu (Hackett & Steptoe, 2017, Psychoneuroendocrinology) cho thấy cortisol cao mạn tính liên quan trực tiếp đến mỡ bụng và rối loạn chuyển hóa.
Tình trạng dễ gặp: Một phụ nữ 35 tuổi, làm việc văn phòng căng thẳng, thường xuyên ngủ 5 tiếng/đêm, ăn uống thất thường. Ban đầu cô ấy chỉ thấy mệt mỏi, dễ cáu gắt. Nhưng sau 1–2 năm:
Vòng bụng tăng dù không ăn nhiều hơn.
Luôn thèm đồ ngọt, cà phê để tỉnh táo.
Cơ tay, cơ đùi mềm hơn, sức bền kém.
Đường huyết lúc đói bắt đầu “nhích” lên vùng tiền tiểu đường.
Dễ thấy vòng eo ngày càng dày dù không ăn quá nhiều.
Đây chính là các biểu hiện điển hình của tăng cortisol mạn tính + rối loạn chuyển hóa.
4. Hội chứng chuyển hóa
=> Phần này mình đã giải thích chi tiết trong bài trước, bạn xem ở đây nhé.
Kết
Cơ thể không tách rời thành từng phần riêng lẻ. Nội tiết (hormone) và chuyển hóa (về năng lượng, đường, mỡ máu) luôn giao nhau, khi một bên mất cân bằng thì bên còn lại cũng khủng hoảng theo.
👉 Ở bài viết tiếp theo, mình sẽ chia sẻ những cách đơn giản để lấy lại cân bằng hormone tự nhiên, thông qua ăn uống, ngủ nghỉ, và vận động, các bạn đón đọc nhé.
Nếu bạn còn thắc mắc nào khác về chủ đề này, để lại bình luận mình sẽ giải đáp thêm.
CÁCH THỨC ĐĂNG KÝ:
Gửi email đến: joinandjoyproject@gmail.com
Nhắn tin trực tiếp: https://www.instagram.com/join_and_joy/